Tryb rozkazujący w języku niemieckim, znany jako Imperativ, służy do wydawania poleceń. Umożliwia formułowanie próśb, rozkazów i wskazówek. Zrozumienie jego zasad jest kluczowe w codziennej komunikacji.
Czym jest tryb rozkazujący (Imperativ)?
Imperativ to forma czasownika wyrażająca wolę mówiącego. Służy do wydawania poleceń. Wyraża także prośby, rady czy zachęty. Jest powszechnie używany w języku niemieckim. Spotkasz go na co dzień w wielu sytuacjach.
Tryb rozkazujący nie występuje we wszystkich osobach. Tworzymy go tylko dla wybranych form. Są to: 2. osoba liczby pojedynczej (du), 2. osoba liczby mnogiej (ihr), 1. osoba liczby mnogiej (wir) oraz forma grzecznościowa (Sie).
Nie można tworzyć trybu rozkazującego dla 1. osoby liczby pojedynczej (ich). Forma ta nie istnieje także dla 3. osoby liczby pojedynczej (er, sie, es). Nie używamy jej również dla 3. osoby liczby mnogiej (sie).
Tryb rozkazujący występuje zatem w formie singularnej (Einzahl) i pluralnej (Mehrzahl). Obejmuje formę nieformalną (du, ihr) i formalną (Sie).
Jak tworzyć formy trybu rozkazującego?
Tworzenie trybu rozkazującego opiera się na kilku prostych zasadach. Różnią się one w zależności od osoby. Ważne jest, aby opanować te reguły. Pozwoli to poprawnie formułować polecenia.
Forma dla 2. osoby liczby pojedynczej (du)
Formę rozkazującą dla „du” tworzy się zazwyczaj prosto. Odrzuca się końcówkę „-st” od formy czasownika w czasie teraźniejszym dla tej osoby. Czasownik stoi na początku zdania. Obok czasownika nie pojawia się zaimek „du”.
Przykład: Czasownik „machen” w czasie teraźniejszym to „du machst”. Forma rozkazująca to „Mach!”.
Niektórzy odcinają końcówkę „-en” od bezokolicznika. To uproszczenie nie zawsze działa. Może prowadzić do błędów przy czasownikach nieregularnych.
Czasowniki mocne z przegłosem wymagają uwagi. W formie rozkazującej usuwamy przegłos. Przykład: „du fährst” (fahren) daje „Fahr!”. „Du isst” (essen) daje „Iss!”.
Czasami do formy rozkazującej dodaje się dodatkowe „-e”. Szczególnie w przypadku czasowników zakończonych na -t, -d, -ffnen, -chnen, -tm. Przykład: „Arbeiten” -> „Arbeite!”.
Zawsze warto sprawdzić poprawną formę w słowniku lub gramatyce.
Zobacz przykłady:
- Du machst eine Pause. Tryb rozkazujący: Mach eine Pause!
- Du isst viel Obst. Tryb rozkazujący: Iss viel Obst!
- Du nimmst deine Medikamente. Tryb rozkazujący: Nimm deine Medikamente!
- Du gibst mir die Schlüssel. Tryb rozkazujący: Gib mir die Schlüssel!
- Du schlägst mich. Das tut weh. Aufhören bitte!
- Warum stehst du immer noch? Fahr!
- Was hast du dort? Gib es mir!
- Ich habe keinen Schlüssel. Gib mir bitte deinen.
- Deine Suppe wird kalt. Iss!
- Hier hast du das Geld. Nimm es!
- Willst du mir nicht sagen, co zrobiłeś? Sprich!
- Auch du Fritz. Lies!
Forma dla 2. osoby liczby mnogiej (ihr)
Tworzenie trybu rozkazującego dla „ihr” jest bardzo proste. Forma ta jest identyczna jak forma czasownika w czasie teraźniejszym dla 2. osoby liczby mnogiej. Czasownik również stoi na pierwszym miejscu w zdaniu. Zaimek „ihr” jest pomijany.
Przykład: Czasownik „machen” w czasie teraźniejszym to „ihr macht”. Forma rozkazująca to „Macht!”.
Zobacz przykłady:
- Ihr macht eine Pause. Tryb rozkazujący: Macht eine Pause!
- Ihr esst dużo owoców. Tryb rozkazujący: Esst viel Obst!
- Ihr bierzecie swoje leki. Tryb rozkazujący: Nehmt eure Medikamente!
- Ihr gebt mir die Schlüssel. Tryb rozkazujący: Gebt mir die Schlüssel!
- Hier dürfen Ihr nicht hin. Bleibt wo ihr seid!
- Ihr wollt schon gehen? Bleibt doch noch etwas länger.
- Hier habt ihr den Text. Bitte lest ihn!
- Miejcie zrozumienie!
Forma grzecznościowa (Sie)
Forma grzecznościowa trybu rozkazującego używana jest w formalnych sytuacjach. Jest taka sama jak forma czasownika w czasie teraźniejszym dla 3. osoby liczby mnogiej. Szyk zdania jest przestawiony. Czasownik stoi na pierwszym miejscu, a zaimek „Sie” pojawia się zaraz po nim.
Przykład: Czasownik „machen” w czasie teraźniejszym to „Sie machen”. Forma rozkazująca to „Machen Sie!”.
Forma grzecznościowa może być wzbogacona o słowo „bitte”. Dodaje ono zdaniu większej uprzejmości. Przykład: „Machen Sie bitte die Tür auf!”.
Zobacz przykłady:
- Sie machen eine przerwę. Tryb rozkazujący: Machen Sie eine Pause!
- Sie essen dużo owoców. Tryb rozkazujący: Essen Sie viel Obst!
- Sie nehmen swoje leki. Tryb rozkazujący: Nehmen Sie die Medikamente!
- Sie geben mir die Schlüssel. Tryb rozkazujący: Geben Sie mir die Schlüssel!
- Proszę nie być takim nieuprzejmym! –> Seien Sie nicht so unhöflich!
- Proszę wziąć! –> Nehmen Sie!
- Pani/Pan mi pomaga. –> Helfen Sie mir!
- Pani/Pan/Państwo przychodzą do nas wieczorem. –> Kommen Sie am Abend zu uns!
- Bleiben Sie heute im Bett.
Forma dla 1. osoby liczby mnogiej (wir)
Tryb rozkazujący dla „wir” jest formą używaną rzadziej. Nie jest to typowy rozkaz. Wyraża raczej propozycję lub zachętę do wspólnego działania. Forma ta jest identyczna jak forma czasownika w czasie teraźniejszym dla 1. osoby liczby mnogiej. Szyk zdania jest przestawiony. Czasownik stoi na początku, a zaimek „wir” pojawia się po nim.
Przykład: Czasownik „gehen” w czasie teraźniejszym to „wir gehen”. Forma rozkazująca to „Gehen wir!”. Oznacza to „Chodźmy!”.
Przykład: Gehen wir mal ins Kino! – Chodźmy do kina!
Wyjątki i szczególne przypadki
Niektóre czasowniki tworzą tryb rozkazujący w sposób nieregularny. Dotyczy to zwłaszcza czasowników posiłkowych. Warto zapamiętać ich formy.
Czasowniki posiłkowe (sein, haben, werden)
Czasowniki „sein” (być), „haben” (mieć) i „werden” (stać się) mają specjalne formy w trybie rozkazującym.
| Osoba | sein (być) | haben (mieć) | werden (stać się) |
|---|---|---|---|
| du | Sei! | Hab! | Werde! |
| ihr | Seid! | Habt! | Werdet! |
| Sie | Seien Sie! | Haben Sie! | Werden Sie! |
| wir | Seien wir! | Haben wir! | Werden wir! |
Przykład użycia: Bądź taki miły i mi pomóż. –> Sei so nett und hilf mir.
Czasowniki rozdzielnie złożone
W przypadku czasowników rozdzielnie złożonych, prefiks przenosi się na koniec zdania. Czasownik w formie rozkazującej pozostaje na początku. Przykład: „zumachen” (zamykać).
Przykład: Mach bitte das Fenster zu! – Zamknij proszę okno!
Inny przykład: „anrufen” (zadzwonić). Wenn du etwas von Marc hörst, dann ruf mich bitte an!
Użycie trybu rozkazującego w praktyce
Tryb rozkazujący pozwala wyrazić różne intencje. Może to być ostry rozkaz lub uprzejma prośba. Kontekst i ton głosu są bardzo ważne.
Aby brzmieć grzecznie i przyjaźnie, zawsze dodaj słowo „bitte”. Można je umieścić w różnych miejscach zdania. Najczęściej pojawia się po czasowniku lub na końcu zdania. Przykład: Gib mir bitte die Schlüssel! lub Gib mir die Schlüssel, bitte!
W sytuacjach formalnych zawsze używaj formy grzecznościowej „Sie”. Unikaj form „du” i „ihr” w kontaktach oficjalnych.
Aby wyrazić prośbę lub życzenie w sposób bardzo uprzejmy, lepiej użyć Konjunktiv II. Przykład: „Könnten Sie mir bitte helfen?” (Czy mógłby mi pan/pani pomóc?).
Zaprzeczenie w trybie rozkazującym tworzymy dodając „nicht”. „Nicht” pojawia się zazwyczaj na końcu zdania lub przed elementem, który zaprzeczamy.
Jak tworzyć przeczenia w trybie rozkazującym?
Przeczenia tworzymy dodając słowo „nicht”. Stawiamy je na końcu zdania lub przed częścią zdania, którą chcemy zanegować. Na przykład: Nie jedz! –> Iss nicht! Nie dotykaj! –> Fass nicht! Nie kłam! –> Lüg nicht! Nie idź! –> Geh nicht! Nie przychodź tu! –> Komm nicht hierher! Nie pijcie! –> Trinkt nicht! Nie piszcie! –> Schreibt nicht! Proszę nie być takim nieuprzejmym! –> Seien Sie nicht so unhöflich!
Przykłady i ćwiczenia
Praktyka czyni mistrza. Regularne ćwiczenia pomagają utrwalić zasady. Oto kilka przykładów zdań w trybie rozkazującym:
- Mów głośniej! Nie słyszę cię. –> Sprich lauter! Ich höre dich nicht.
- Zadzwoń do niego wieczorem! –> Ruf ihn am Abend an!
- Poczekaj chwilę! Zaraz przyjdę. –> Warte einen Moment! Ich komme gleich.
- Zostań mnie w spokoju! –> Lass mich in Ruhe!
- Poczekajcie na mnie, proszę! –> Wartet bitte auf mich!
- Zwróć się do nauczyciela, żeby ci pomógł! –> Wende dich an den Lehrer, damit er dir hilft!
- Mów proszę wolniej, żebym mogła cię zrozumieć! –> Sprich bitte langsamer, damit ich dich verstehen kann.
- Powiedz mi, gdzie obcinasz włosy? –> Sag mal, wo lässt du deine Haare schneiden?
- Czekaj w centrum miasta! –> Warte im Stadtzentrum!
Poprawne stosowanie trybu rozkazującego wymaga ćwiczeń. Można korzystać z interaktywnych ćwiczeń online. Pomocne są też specjalne e-booki.
Przy korzystaniu z ćwiczeń online, klawisz „tab” może pomóc przejść do następnego pola. Klawisz „enter” często służy do sprawdzenia rozwiązania. Wprowadzanie niemieckich znaków specjalnych (ß, ä, ö, ü) wymaga użycia klawiatury niemieckiej lub specjalnych skrótów.
Podsumowanie
Tryb rozkazujący w języku niemieckim (Imperativ) jest niezbędny. Pozwala na wydawanie poleceń i formułowanie próśb. Pamiętaj o formach dla „du”, „ihr”, „Sie” i „wir”. Zwróć uwagę na wyjątki i czasowniki posiłkowe. Zawsze rozważ dodanie „bitte” dla uprzejmości. Regularna praktyka ułatwia opanowanie tych zasad.
Zobacz także: