Niedobór żelaza to powszechny problem zdrowotny. Może prowadzić do anemii i wielu uciążliwych objawów. Wyjaśniamy, dlaczego żelazo jest ważne, kto jest narażony na jego niedobór, jakie są objawy i jak skutecznie uzupełnić braki w organizmie.
Rola żelaza w organizmie
Żelazo to kluczowy pierwiastek dla prawidłowego funkcjonowania. Stanowi mniej niż 0,01% masy ciała. Jego liczba atomowa to 26. Żelazo jest pierwiastkiem chemicznym oznaczonym symbolem Fe. Żelazo pełni bardzo ważną rolę w metabolizmie komórkowym. Wchodzi w skład hemoglobiny. Hemoglobina transportuje tlen do tkanek i mięśni. Aż 75% żelaza znajduje się we krwi w postaci hemoglobiny. Pojedyncza krwinka czerwona zawiera 250 mln cząsteczek hemoglobiny. Może przetransportować nawet miliard cząsteczek tlenu. Każda cząsteczka mioglobiny transportuje jedną cząsteczkę tlenu. Żelazo jest niezbędne do produkcji czerwonych krwinek. Bierze udział w produkcji erytrocytów w szpiku kostnym. Szpik kostny wytwarza 200 miliardów czerwonych krwinek dziennie. Zużywa do tego 25 mg żelaza. Żelazo jest niezbędne do prawidłowego wzrostu. Wspiera również regenerację tkanek. Żelazo odpowiada za prawidłową odporność organizmu. Wpływa na układ nerwowy i odpornościowy. Żelazo wspiera układ odpornościowy. Ma także działanie przeciwutleniające. Organizm przechowuje dodatkowo żelazo. Jest ono w postaci ferrytyny i hemosyderyny. Zmagazynowane żelazo jest w wątrobie, szpiku kostnym i śledzionie. Organizm pozyskuje żelazo z pokarmem.
Kto jest narażony na niedobór żelaza?
Niedobór żelaza jest bardzo częsty. To globalny problem zdrowotny. Dotyczy 1 miliarda ludzi na świecie. Niedobory żelaza są bardzo powszechne. Na niedobory żelaza częściej cierpią kobiety niż mężczyźni. Niedobór żelaza najczęściej występuje u kobiet. Dotyczy ich okresu menstruacyjnego oraz ciąży. Na niedobory żelaza szczególnie narażone są kobiety miesiączkujące. Narażone są także kobiety ciężarne. Kobiety fizjologicznie tracą żelazo. Dzieje się to podczas krwawień miesiączkowych. Regularne oddawanie krwi może prowadzić do poważnych niedoborów żelaza. Grupy ryzyka to niemowlęta i małe dzieci. Przyczyną jest szybki wzrost. Narażone są też noworodki. Dotyczy to urodzonych przedwcześnie. Dotyczy też noworodków z niską masą urodzeniową. Ryzyko dotyczy kobiet w ciąży. Zwiększa je wielokrotne ciąże. Zwiększają je też diety roślinne. Niedobór żelaza jest groźny dla kobiet w ciąży. Jest groźny dla noworodków. Dotyczy dzieci w okresie wzmożonego wzrostu. Narażone są osoby uprawiające sport.
Objawy niedoboru żelaza
Objawy niedoboru żelaza mogą się różnić. Zależą od stopnia niedoboru. Często objawy niedoboru żelaza są mało zauważalne. Niedobór żelaza może wpłynąć na samopoczucie. Wpływa na koncentrację. Obniża poziom energii. Zbyt niski poziom żelaza wpływa na niską produkcję hemoglobiny. Prowadzi to do niedotlenienia organizmu.
Najczęstsze objawy niedoboru żelaza to:
- Nadmierne zmęczenie i wzmożona senność.
- Ciągłe zmęczenie, problemy z koncentracją.
- Bóle głowy.
- Zawroty i bóle głowy.
- Szybkie męczenie się.
- Blada cera i bladość śluzówki.
- Bladość skóry i błon śluzowych.
- Sucha skóra, wypadające włosy i łamliwe paznokcie.
- Przesuszenie i zła kondycja skóry i włosów.
- Krótkie paznokcie i włosy.
- Wypadanie włosów.
- Suche i pękające kąciki ust.
- Dziwne łaknienie. Na przykład ochota na kredę lub glinę.
- Obniżony nastrój i wahania emocjonalne.
- Pogorszenie funkcji poznawczych.
- Cienie pod oczami.
Nietypowe objawy niedoboru żelaza mogą obejmować obrzęk lub bolesność ust i języka. Może wystąpić zespół niespokojnych nóg. Słabe lub wklęsłe paznokcie bywają objawem. Zachcianki na nietypowe produkty też się zdarzają. Możliwe są zimne dłonie i stopy. Częstsze infekcje mogą wskazywać na niedobór. Osłabienie apetytu bywa objawem.
Przyczyny niedoboru żelaza
Niedobór żelaza ma różne przyczyny. Najczęściej jest wynikiem niewystarczającej podaży żelaza w diecie. Dieta uboga w żelazo przyczynia się do niedoboru. Inne przyczyny to utrata krwi. Obfite miesiączki u kobiet zwiększają ryzyko. Przewlekłe krwawienia mogą być przyczyną. Choroby jelit mogą zaburzać wchłanianie. Choroby nerek i choroba wrzodowa żołądka też wpływają. Nowotwory mogą prowadzić do niedoboru. Niektóre leki na nadciśnienie wpływają na żelazo. Antybiotykoterapia bywa przyczyną. Intensywna aktywność fizyczna zwiększa zapotrzebowanie. Stany zwiększonego zapotrzebowania to ciąża i laktacja. Szybki wzrost u dzieci także zwiększa zapotrzebowanie. Zaburzenia wchłaniania to kolejna przyczyna. Nieprawidłowa dieta to główny czynnik. Niedobór witamin z grupy B też może wpływać. Niektóre leki mogą obniżać poziom żelaza.
Diagnostyka niedoboru żelaza
Jak sprawdzić, czy ma się niedobór żelaza? Badanie stężenia żelaza we krwi zleca lekarz. Zaleca się oznaczenie poziomu żelaza przy występowaniu objawów. Poziom ferrytyny powinien być oznaczany w badaniach krwi. Badanie morfologii jest podstawą diagnostyki. Niebezpiecznie niski poziom żelaza wykrywa się badaniami. Badanie immunofenotypowe szpiku może być potrzebne.
Ile wynosi prawidłowy poziom żelaza we krwi?
Normalny poziom żelaza u mężczyzn to 60-180 μg/ml. U kobiet wynosi 60-160 µg/dl. Prawidłowy zakres poziomu żelaza (Fe) to 11–33 µmol/l lub 60–180 µg/dl. Normy różnią się dla dzieci i niemowląt.
Skutki i konsekwencje niedoboru żelaza
Czy niedobór żelaza jest groźny? Tak, może prowadzić do poważnych konsekwencji. Najpoważniejszym skutkiem niedoboru żelaza jest anemia. Niedokrwistość z niedoboru żelaza to najczęstsza postać niedokrwistości. Występuje wtedy, gdy zbyt mała ilość żelaza upośledza syntezę hemu. Powstają wtedy czerwone krwinki mniejsze niż prawidłowe. Zawierają mniej hemoglobiny. Niedobór żelaza prowadzi do anemii. Anemia z niedoboru żelaza prowadzi do osłabienia organizmu. Może dojść do upośledzenia funkcjonowania układu immunologicznego. Zmniejsza się wtedy odporność. Niski poziom żelaza może prowadzić do osłabienia funkcji poznawczych. Konsekwencje niedoboru to chroniczne zmęczenie. Występuje osłabienie i bóle głowy. Możliwa jest nadmierna senność. Pojawia się apatia. Pogarszają się funkcje poznawcze. Pogarsza się nastrój. Niedobór żelaza w ciąży jest szczególnie groźny. Może powodować szereg poważnych konsekwencji dla matki i dziecka. Obniżony poziom żelaza zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu. Zwiększa ryzyko hipotrofii wewnątrzmacicznej.
Jak uzupełnić niedobór żelaza?
Jak szybko podnieść poziom żelaza we krwi? Uzupełnianie niedoborów żelaza wymaga działania. Leczenie polega na stosowaniu preparatów żelaza. Ważne jest leczenie ewentualnej przyczyny niedokrwistości. Leczenie anemii polega na wprowadzeniu diety bogatej w żelazo. Zalecana jest suplementacja tabletkami z żelazem. Poważne niedobory leczy się preparatami doustnymi. W przypadku problemów z wchłanianiem stosuje się zastrzyki lub wlewy dożylne. Leczenie dożylne odbywa się w warunkach szpitalnych.
Jak długo trwa leczenie niedoboru żelaza?
Czas leczenia niedoboru żelaza wynosi co najmniej 3 miesiące. Leczenie anemii z niedoboru żelaza trwa zazwyczaj 4-6 miesięcy. W ciągu 2 tygodni poziom hemoglobiny może wzrosnąć o 1-2 g/dl.
Dieta przy niedoborze żelaza
Dieta na niedobór żelaza jest kluczowa. Należy zwiększyć podaż żelaza w diecie. Codzienna dieta powinna być urozmaicona. Dieta powinna być zróżnicowana. Należy zapobiegać niedoborom witamin i składników mineralnych. Dieta powinna składać się z żelaza hemowego. Pochodzi ono z produktów zwierzęcych.
Co jeść przy niedoborach żelaza?
Warto włączyć do diety produkty bogate w żelazo. Produkty pochodzenia zwierzęcego to dobre źródła. Należą do nich wątróbka i czerwone mięso. Żelazo hemowe pochodzące z produktów zwierzęcych wchłania się w większym stopniu niż żelazo niehemowe. Biodostępność żelaza z produktów zwierzęcych wynosi 14-18%. Z produktów roślinnych to 5-12%. Im niższy poziom żelaza, tym lepsze wchłanianie żelaza niehemowego.
| Produkt | Zawartość żelaza (mg/100g) |
|---|---|
| Wątróbka gęsia | 30,53 |
| Wątróbka wieprzowa | 23,3 |
| Wątróbka drobiowa | 11,6 |
| Małże | 28 |
| Biała fasola | 10,44 |
| Soczewica czerwona | 7,39 |
| Pestki dyni | 9,0 |
| Natka pietruszki | 6,2 |
| Płatki owsiane | 5,0 |
Warto wprowadzać do diety pełnoziarniste produkty zbożowe. Nasiona roślin strączkowych są dobrym źródłem. Warzywa kapustne, ziemniaki, awokado dostarczają żelaza. Banany oraz orzechy także. Osoby na diecie wegetariańskiej powinny zwiększyć spożycie produktów roślinnych. Kiszenie produktów zwiększa biodostępność żelaza.
Co poprawia przyswajalność żelaza?
Zwiększyć spożycie witaminy C. Poprawia ona wchłanianie żelaza. Do posiłków bogatych w żelazo dodawać produkty bogate w witaminę C. Warto łączyć soczewicę z produktami bogatymi w witaminę C. Szpinak należy jeść z produktami zawierającymi witaminę C. Zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w witaminę C. Łączy się je z żelazem niehemowym.
Jakie czynniki obniżają wchłanianie żelaza?
Unikać łączenia żelaza z produktami, które mogą ograniczać jego wchłanianie. Kawa, herbata i mleko utrudniają wchłanianie żelaza. Nie łączymy więc produktów bogatych w żelazo ze składnikami, które mogą ograniczać jego wchłanianie. Unikać spożycia kawy, herbaty i kakao podczas posiłków. Unikać nabiału w połączeniu z posiłkami bogatymi w żelazo. Produkty bogate w wapń mogą obniżać wchłanianie. Fosforany oraz fityniany też wpływają negatywnie. Kontrolować spożycie błonnika. Nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do niedoborów.
Warto wyeliminować z diety produkty wysoko przetworzone. Dieta w anemii powinna być przemyślana.
Suplementacja żelazem
Jak uzupełnić niedobory żelaza w organizmie? Suplementacja żelazem jest często konieczna. Stosuje się doustne preparaty żelaza. Dostępne są w postaci tabletek lub kapsułek. Suplementy diety z żelazem mogą zawierać witaminę C. Mogą też zawierać inne witaminy z grupy B.
Jak przyjmować tabletki z żelazem?
Należy stosować leki rano, na czczo. Można je przyjmować między posiłkami. Należy unikać przyjmowania preparatów żelaza razem z inhibitorami pompy protonowej. Zbyt duże dawki żelaza w formie doustnej mogą powodować działania niepożądane. Mogą wystąpić zaparcia i bóle brzucha. Skutki uboczne leczenia preparatami żelaza są możliwe.
Nie zaleca się suplementacji żelazem bez konsultacji lekarskiej. Ważne jest ustalenie przyczyny niedokrwistości. Konsultacja z lekarzem jest niezbędna przed przyjmowaniem suplementów. Suplementacja żelaza zalecana jest u kobiet w ciąży z niedokrwistością. U kobiet w ciąży i laktacji zaleca się stosowanie żelaza w dawce 30 mg dziennie.
Jakie są formy suplementów żelaza?
Suplementy żelaza występują w różnych formach. Siarczan żelaza II zawiera 20% żelaza. Glukonian żelaza II zawiera 12%. Fumaran żelaza II zawiera 33%. Dostępne są kapsułki, tabletki, proszek, płyn.
„Należy stosować doustne preparaty żelaza w postaci tabletek.” – Lek. Mateusz Lewandowski
Pamiętaj, że żelazo obecne w organizmie wpływa na układ odpornościowy. Wpływa również na układ nerwowy. Niedobór żelaza powinien być jak najszybciej uzupełniony.
Zobacz także: